Rany przewlekłe stanowią istotny problem zdrowotny i społeczny, szczególnie w starzejącym się społeczeństwie oraz wśród osób z chorobami przewlekłymi. Ich leczenie wymaga czasu, systematyczności i odpowiedniej wiedzy medycznej. Z powodu rosnącej liczby pacjentów z cukrzycą, niewydolnością żylną czy chorobami tętnic, skuteczne prowadzenie terapii ran przewlekłych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej nabiera coraz większego znaczenia. To właśnie lekarz rodzinny i pielęgniarka środowiskowa często jako pierwsi identyfikują ranę przewlekłą i podejmują działania terapeutyczne.
Czym jest rana przewlekła?
Mówimy o ranie przewlekłej, gdy uszkodzenie skóry lub tkanek nie wykazuje tendencji do gojenia w ciągu sześciu do ośmiu tygodni, mimo stosowania właściwego postępowania miejscowego. Wśród najczęstszych typów takich ran znajdują się owrzodzenia żylne podudzi,
owrzodzenia tętnicze, owrzodzenia występujące w zespole stopy cukrzycowej, odleżyny oraz rany pooperacyjne o przedłużonym gojeniu.
Proces gojenia może utrudniać wiele czynników, w tym zaburzenia krążenia, infekcje, niedożywienie, cukrzyca oraz niewłaściwa pielęgnacja. Istotnym elementem spowalniającym regenerację tkanek jest również palenie tytoniu, które ogranicza dopływ tlenu do uszkodzonych obszarów.
Kiedy konieczna jest hospitalizacja?
Chociaż większość ran może być skutecznie leczona ambulatoryjnie, w niektórych sytuacjach konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna w warunkach szpitalnych. Pozwala to zapobiec groźnym powikłaniom, takim jak zakażenie ogólnoustrojowe, martwica czy nawet
utrata kończyny.
Pilna konsultacja lekarska w szpitalu jest niezbędna, gdy rana powstała w wyniku silnego urazu, ugryzienia, zmiażdżenia lub poparzenia. Hospitalizacja jest również konieczna w przypadku odsłonięcia mięśni, ścięgien lub kości. Natychmiastowej pomocy wymaga sytuacja, gdy w ranie znajduje się ciało obce, takie jak szkło, metal czy drzazga, którego nie można bezpiecznie usunąć w warunkach domowych lub ambulatoryjnych.
Niepokojącymi sygnałami wymagającymi szybkiej reakcji są również nagły, silny ból kończyny oraz zauważalne czernienie tkanek świadczące o martwicy lub gwałtowne pogorszenie wyglądu rany. Szczególną uwagę należy zwrócić na obfite krwawienie, którego nie udaje
się zatrzymać uciskiem przez dziesięć do piętnastu minut, a zwłaszcza na krew wypływającą pulsująco, co może wskazywać na uszkodzenie tętnicy.
Leczenie w podstawowej opiece zdrowotnej
W większości przypadków rany mogą być skutecznie leczone w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, pod warunkiem że pacjent pozostaje pod stałą kontrolą medyczną i stosuje się do zaleceń lekarza oraz pielęgniarki. Takie podejście pozwala uniknąć hospitalizacji przy jednoczesnym zachowaniu komfortu i samodzielności pacjenta.
Pielęgniarka odgrywa szczególną rolę w procesie leczenia ran. Jej zadania wykraczają poza techniczne czynności związane
z pielęgnacją rany i dobieraniem odpowiednich opatrunków. Do jej kompetencji należy również edukacja pacjenta oraz systematyczna ocena postępów gojenia. Dzięki regularnej opiece pielęgniarskiej możliwe jest wcześniejsze wykrycie powikłań, dostosowanie leczenia do aktualnego stanu pacjenta oraz poprawa jego komfortu życia.
Skuteczne leczenie rany przewlekłej wymaga również kompleksowej terapii przyczynowej i kontroli ogólnego stanu zdrowia pacjenta, co jest zadaniem lekarza rodzinnego. Do podstawowych działań na tym etapie należy kontrola i ustabilizowanie chorób przewlekłych, planowanie oraz monitorowanie procesu leczenia rany w ścisłym porozumieniu z pielęgniarką, a także szereg działań zapobiegających
powstawaniu nowych ran.
Rola pacjenta i rodziny w procesie gojenia
Skuteczne leczenie ran wymaga nie tylko profesjonalnej opieki medycznej, ale także aktywnego zaangażowania pacjenta i jego bliskich. Współpraca z personelem medycznym oraz dbałość o codzienną pielęgnację znacząco przyspieszają proces gojenia i zmniejszają ryzyko powikłań.
Kluczowe znaczenie ma przestrzeganie zaleceń pielęgniarki i lekarza dotyczących pielęgnacji rany, stosowania odpowiednich opatrunków oraz przyjmowania przepisanych leków. Równie ważne jest dbanie o właściwe odżywienie, bowiem dieta bogata w białko, witaminę C, cynk
i żelazo wspiera regenerację tkanek i wzmacnia odporność organizmu.
Pacjent powinien również zadbać o odpowiednią aktywność fizyczną i rehabilitację zgodnie z zaleceniami lekarza. U osób leżących
szczególnie istotna jest profilaktyka odleżyn poprzez regularne zmiany pozycji ciała i stosowanie materacy przeciwodleżynowych.
Niezbędne jest unikanie czynników utrudniających gojenie, zwłaszcza palenia tytoniu, które ogranicza dopływ tlenu do tkanek i znacznie opóźnia proces regeneracji.
Utrzymywanie higieny osobistej i czystości otoczenia zmniejsza ryzyko zakażeń, natomiast systematyczna obserwacja rany pozwala na wczesne wykrycie niepokojących objawów. W przypadku jakichkolwiek zmian pacjent powinien niezwłocznie zgłosić problem pielęgniarce lub lekarzowi.
Skuteczne leczenie ran przewlekłych w podstawowej opiece zdrowotnej opiera się na indywidualnym i holistycznym podejściu
do pacjenta. Wczesna diagnoza, właściwa pielęgnacja, kontrola chorób przewlekłych i edukacja pacjenta pozwalają w większości
przypadków uzyskać poprawę bez konieczności hospitalizacji, przy jednoczesnym zachowaniu komfortu i samodzielności chorego. Współpraca między lekarzem, pielęgniarką, pacjentem i jego rodziną stanowi fundament skutecznej terapii i daje największe szanse na pełne wyleczenie.
doktor Izabela Gronostajska
lekarz POZ ŁCM